NGÀY IM LẶNG

Đối với giới nghiên cứu Kinh Dịch chúng tôi, mỗi năm có một ngày như thế, tạm gọi tên là Ngày im lặng. Đó là ngày Giữa Đông (Đông chí). Năm nay, ngày ấy là ngày 22-12-2009, tức ngày 7, tháng 11, năm Kỷ Sửu.

Theo luật trời đất, mọi vật trong tự nhiên diễn biến theo từng chu kỳ nhất định, lấy diễn biến thay thế nhau của khí âm dương làm chuẩn. Hễ cái gì phát triển đến cực thịnh thì bắt đầu phản lại và sang thời suy. Cái gì cực suy thì bắt đầu phục hồi và sang thời thịnh. Từ thiên nhiên đến xã hội, tổng thể đến cá thể, không sự vật gì thoát ra khỏi luật tuần hoàn phản phục như thế.

Thời tiết một năm có bốn mùa Xuân, Hạ, Thu, Đông. Mùa Đông chính là mùa khí âm phát triển đến cực thịnh, khí Dương suy giảm đến cực suy. Cái cực thịnh là khí Âm sẽ phản lại và cái cực suy là khí Dương sẽ phục hồi chính trong mùa đông này.

Để đến sang Xuân dương thịnh, âm suy, âm dương giao hòa, cân bằng, đất trời đầy sinh khí, thái hòa. Mùa Hạ chính là mùa khí Dương phát triển đến cực thịnh và phản lại sang thời suy. Mùa Thu chứng kiến cảnh âm thịnh, dương suy, âm dương giao hòa.

Sang Đông, có một ngày tiết khí gọi là Giữa Đông.

Ngày này, khí Dương hết thời cực suy bắt đầu xuất hiện, phục hồi, chúng tôi gọi là ngày khí dương sinh. Đây là một ngày quan trọng, báo hiệu bước phát triển mới của khí Dương, muôn vật chờ đợi. Nhưng vì khí Dương mới bắt đầu sinh, còn non nớt, yếu ớt không khác nào cái bào thai mới xuất hiện trong lòng người mẹ, nên phải được trân trọng, giữ gìn. Cách giữ gìn tốt nhất là không hành động mạnh mẽ, nương nhẹ, giữ im lặng cho khí Dương phát triển một cách tự nhiên.

Kinh Dịch có dành một quẻ phản ánh thời phục hồi khí Dương này, đó là quẻ Địa Lôi Phục. Địa là Đất, Lôi là Sấm, tượng quẻ là Sấm ở trong Đất. Sấm trong Đất, nên Sấm chưa mạnh lắm, nhưng khí Dương bắt đầu xuất hiện và mạnh dần lên, làm cho cây cỏ tốt tươi dần.

Phục là phản, là phục hồi, trở lại. Quẻ nói về một thời sự vật thoát ra khỏi tình trạng bế tắc, suy sụp, bắt đầu có thời cơ phục hồi, phát triển, người quân tử nghiên cứu quẻ này mà nắm bắt thời cơ, từng bước khôi phục tình hình, tin tưởng và khôn ngoan đẩy sự vật tiến lên.

Có một thái độ văn hóa đối với ngày "khí Dương sinh", theo Khổng Tử: "Khí dương bắt đầu trở lại nên hanh thông. Ngày xưa, các nguyên thủ tới ngày Giữa Đông là ngày khí Dương bắt đầu sinh, không đi kiểm tra, đóng các cửa ải, không cho người buôn bán và hành khách qua lại, để nuôi cái im lặng cho khí Dương sinh".

"Không đi kiểm tra, đóng các cửa ải, không cho người buôn bán và hành khách qua lại", là để tránh sự va chạm, ồn ào, không phải do mê tín, mà chỉ là để tỏ một thái độ tôn trọng luật trời, "nuôi cái im lặng" cho khí Dương sinh.

Ngày nay, chúng tôi bảo nhau nuôi thái độ ứng xử văn hóa ấy, cứ đến ngày Giữa Đông hàng năm, coi là một "ngày im lặng", nhà văn không khởi công biên soạn sách, nhà kinh doanh không khai trương cửa hàng, không khởi công công trình, người bình thường không mừng nhà mới. Chúng tôi ý thức đó là tôn trọng luật Trời.

Trong phương ngôn, tục ngữ, ca dao nước ta, chúng tôi cũng đọc thấy những ý tưởng ấy. "Giận thì mắng, lặng thì thương". Ba chữ "lặng thì thương" chính là thái độ văn hóa trong một ngày "khí Dương sinh". Trong ngày này, rất tránh "đá thúng đụng nia", "mắng mèo chửi chó", "đâm bị thóc chọc bị gạo". Bởi vì "Ba tháng trồng cây, chẳng bằng một ngày trông quả". Cái ngày khí Dương sinh này "đặt lửa lửa đỏ, đặt cỏ cỏ xanh". Chăm sóc khí Dương như câu ca dao sau đây:

Mình nói với ta, mình hãy còn son
Ta đi qua ngõ, thấy con mình bò
Con mình những đất cùng gio
Ta đi gánh nước tắm cho con mình.

Vậy đến ngày 22 tháng 12 sắp tới, tôi chỉ xin bạn đọc "Góc nhìn Bát quái" có một phút nhớ rằng, hôm đó là ngày sinh khí Dương, mở đầu cho năm 2010, năm kỷ niệm 1000 năm Lý Thái Tổ dời đô về vùng đất sau này gọi tên là Thăng Long.

Làm gì và không làm gì trong "ngày im lặng" ấy, xin tùy bạn.