HỌC DỊCH

Nhiều bạn đọc gọi điện tâm sự với tôi: “Đọc “Góc nhìn Bát Quái” của anh, chúng tôi thích, chả bỏ số báo nào. Nhưng thú thật, còn nhiều chỗ chúng tôi không hiểu được. Chúng tôi tìm sách Kinh Dịch chịu khó đọc, nhưng càng đọc càng thấy khó. Anh mách xem cho tôi, có cách nào qua được cái khó ấy?”.

Tôi nhớ, có lần đọc sách “Dịch học tinh hoa” của Thu Giang Nguyễn Duy Cần, ông nói đến sự cần thiết của việc học Dịch: “Không học Dịch làm gì rõ được chỗ đầu mối của tạo hóa. Dịch mà thông thì sự lý trong vạn vật tự thông. Chưa từng thấy chưa thông. Dịch lại thông cả cái lý của sự vật”.

Ông có nói đến cái sự khó học Dịch và đã tìm được cách vượt qua. Theo Thu Giang Nguyễn Duy Cần có hai cách học Dịch. Một là khởi từ trong mà ra ngoài, hai là bắt đầu từ ngoài mà vào trong. Cách thứ hai tốn nhiều công, nhưng thiết thực hơn.

Cách thứ nhất là khởi từ trong ra ngoài, là đọc Dịch bắt đầu từ nguyên lý Dịch học, lần lượt từ Âm dương, đến Ngũ hành, Tứ tượng, Bát quái, Lục thập tứ quái (64 quẻ), Tượng và Hào. Đó là cách học của các bậc thánh.

“Chúng ta, với đầu óc tầm thường, nên theo cách thứ hai là, nghiên cứu nó song song với một bộ môn mình đang áp dụng (thực hành) như chính trị, xã hội, tu thân xử thế… Như tôi, lúc đầu học môn khoa học huyền bí là y thuật Đông phương, hứng thú vô cùng, nhưng càng học càng hoang mang, lạc lõng, vì vấp phải thuyết Âm Dương của Dịch học, mà tôi chưa hiểu gì. Bấy giờ, tôi mới thấy cái học của mình thiếu căn bản: thiếu Dịch. Vậy là tôi “đi từ ngoài vào trong”, nhờ cái hứng thú đi vào y thuật mà cố công học Dịch, và không còn thấy khó nữa.

Học như thế “trước hết óc tò mò của tôi quá mạnh, không còn có một hiện tượng lạ xảy ra trước mắt, mà làm chúng tôi thản nhiên được. Và kế đó, chúng tôi muốn thành thật với mình. Chúng tôi tin rằng, người mà hay thắc mắc đặt nhiều câu hỏi quá, có thể giống như người đần độn; nhưng mà có kẻ suốt đời không bao giờ biết ngạc nhiên và đặt câu hỏi, kẻ ấy đành chịu làm kẻ đần độn suốt đời”.

Thu Giang Nguyễn Duy Cần viện dẫn một câu nói của An-be Anh-xtanh “Người mà không quen cảm thông với sự huyền bí, đã mất cả khả năng biết ngạc nhiên, biết say đắm trong niềm tôn kính trước những gì huyền bí, con người ấy kể như một người đã chết rồi”.

Dịch là một bộ sách đa diện và vô tận, Thu Giang Nguyễn Duy Cần viết, sau một thời gian khá lâu, chúng tôi đã sống với nó trong từng hơi thở “nhật dụng, thường hành”, thế mà vẫn thấy nó vòi vọi như non cao: qua được đỉnh này, lại thấy hiện ra sừng sững trước mặt trùng trùng nhiều đỉnh khác. Phải có “sống” nhiều, đọc Dịch mới thú.

Minh triết Nguyễn Duy Cần ở đây là: “Người mà hay thắc mắc đặt nhiều câu hỏi quá, có thể giống như người đần độn; nhưng mà có kẻ suốt đời không bao giờ biết ngạc nhiên và đặt câu hỏi, kẻ ấy đành chịu làm kẻ đần độn suốt đời. Phải có “sống” nhiều, đọc Dịch mới thú”.

Nhân một chữ “đần”, tôi nhớ một câu chuyện rất hay do nhà nghiên cứu văn học Hoàng Ngọc Hiến kể trong một cuộc hội thảo:

“Thời bom Mỹ, láng giềng với hộ của tôi, có một cháu bé hơn mười tuổi, học lớp ba, một lần đi sơ tán về, cháu nói với tôi: “Bác ạ, mình cứ nói người nhà quê ra Hà Nội thì đần, cháu thấy người Hà Nội về nhà quê cũng đần, hôm đầu cháu chịu, không biết làm thế nào để rửa chân, mãi mấy hôm sau cháu mới biết cách”.

Câu nói của cháu làm tôi sửng sốt. Đây là một nhận xét minh triết. Có những công trình học thuật dày cộp mà không có nổi một nhận xét độc đáo, sâu sắc như chú bé.

Thường thì, càng cao tuổi người ta càng hiền minh. Nhưng không nhất thiết vậy. Đối với việc phát huy minh triết, học vấn không phải là thừa. Nhưng chỉ có trình độ tiểu học, vẫn có thể có những suy nghĩ hiền minh”.

Tôi chỉ muốn nói thêm một câu: “Cũng phải có một Hoàng Ngọc Hiến, mới có được sự sửng sốt và ngạc nhiên trước câu nói của chú bé”.