CHUYỆN QUẺ VỊ TẾ

LĐCT số 42 ra ngày 28-30.10.2011, tôi nhân có thất bại nặng của đội bóng Manchester United (Ngoại hạng Anh) danh tiếng trước đội bóng cùng thành phố Manchester City, lấy quẻ Thủy Hỏa Ký Tế trong Kinh Dịch ra bàn.

Nay thì chính tôi cùng bạn bè hâm mộ môn bóng đá đang phải hứng chịu một trận thua của U23 Việt Nam trước U23 Indonesia trong trận bán kết bóng đá ngày 19.11 vừa qua tại SEA Games 26.

Trong Kinh Dịch, ngay sau quẻ Ký Tế đến quẻ Vị Tế. Tên đầy đủ của quẻ là Hỏa Thủy Vị Tế. Lửa ở trên, Nước ở dưới. Lửa thì bốc lên, Nước thì thấm xuống, tức âm dương không gặp nhau, nên nghĩa quẻ là Vị Tế. Vị Tế là Chưa thành, Chưa xong, Chưa hoàn tất. Tôi đọc quẻ Hỏa Thủy Vị Tế thì biết ngay rằng, đội U23 của ta chính ứng nghiệm với quẻ này.

Lời quẻ (cũng là lời của thánh nhân) nói rằng: Chưa xong, chưa cùng: được hanh thông. Con chồn nhỏ sửa soạn vượt qua sông mà đã ướt cái đuôi, không qua được, không có gì lợi cả.

Người xưa dùng hình ảnh vượt qua sông để mô tả vị thế và hoàn cảnh của quẻ này. Vị Tế còn được hiểu là Chưa qua sông. Xin chú ý cho: “chưa qua sông” chứ không phải là “không qua sông”. Vị Tế chứ không phải là “bất tế”. Nghĩa là “sẽ qua sông được”, nhưng bây giờ thì hãy còn “vị tế”, chưa qua được. Vì thế, lời quẻ có vẻ như trái ngược: chưa xong, chưa cùng mà lại bảo là “hanh thông”. Quả thực là như vậy: chưa qua sông, nhưng vẫn có khí thế, vẫn sẵn sàng. Khác với mất lòng tin. U23 của chúng ta chưa bao giờ như thế, xem các em thi đấu, chính cái tinh thần xông pha truyền cảm cho những người chỉ nhìn thấy các em trên màn hình. Hanh thông là ở chỗ đó.

Nhưng vấn đề là ở chỗ, người xưa đã vạch ra: Con chồn nhỏ sửa soạn vượt qua sông mà đã ướt cái đuôi. Ta hãy xem con chồn nhỏ đã tự mình làm ướt đuôi như thế nào.

Toàn bộ trận thi đấu dượt tập giao hữu trên sân Mỹ Đình trước đó hơn một tháng đã làm lộ ra tất cả những yếu mạnh của quân ta. Cái mà người ta gọi là bài bản. Các nhà bình luận đã nhìn ra cái chỗ hớ hênh đó và đã vạch ra trên báo chí. Người chỉ huy bên phía U23 Indonesia cũng đã nói thẳng ra cái bài bản đó, và họ đã tìm ra cách vượt qua. Đó là một lần “làm ướt đuôi”.

Khi vào các trận đấu bảng, người ta vội mừng rằng, lá phiếu bốc thăm đưa ta vào một bảng dễ thở hơn. Trận đấu đầy cam go giữa U23 Việt với U23 Myanmar (với kết quả hòa) đã cho ta thấy, không phải như thế. Lực lượng phòng thủ sau đó đã sứt mẻ với một hàng hậu vệ chắp vá, trở thành nguyên nhân chính của hai bàn thua trong trận “cầu đinh” bán kết thứ hai. Đó là một lần “làm ướt đuôi” nữa.
Đã ướt đuôi mà đòi bơi qua sông lớn, không bao giờ có chuyện ấy.

Kinh Dịch bắt đầu bằng hai quẻ Càn, Khôn, gốc của vạn vật; tận cùng bằng hai quẻ Ký Tế và Vị Tế. Ký Tế là quẻ thứ 63, Vị Tế là quẻ thứ 64, quẻ cuối cùng của Dịch. Đã xong rồi, lại chưa xong; như vậy là hàm cái nghĩa việc trời đất cũng như việc của loài người, không bao giờ xong, cái gì tới “chung” lại tiếp ngay tới “thủy”.

Phan Bội Châu đọc Kinh Dịch đến quẻ Vị Tế, cảm khái nói rằng: Suốt từ đầu đến đuôi, chỉ một chữ Thời vừa tóm hết bộ Dịch. Nhưng chỉ nói chữ Thời thôi, té ra hoàn toàn thuộc về phần tự nhiên, nên phải thêm chữ Tiết (tiết chế, điều tiết). Thời không bao giờ cùng, Việc không bao giờ xong, mà Dịch cũng không bao giờ hết. Đông tàn thì Xuân đến, Đêm hết thì Ngày bắt đầu, Bế tắc đến cùng thì Thông suốt bắt đầu. Chúng ta tùy thời mà xử sự, chỉ cần nhất là biết điều tiết, biết thì mới năng động mà hành động.

Xem trận đá bóng, bỗng nghĩ đến quẻ Vị Tế với lời khuyên “chớ như con chồn nhỏ sửa soạn vượt qua sông mà đã ướt cái đuôi”, lại nghĩ lan man bao nhiêu việc khác trong đời sống hiện nay.

Dịch học dạy ta xem xét việc nhỏ đến việc lớn, thú vị vô cùng