CHUYỆN QUẺ PHỤC (2)

Tuần trước, tôi kể chuyện quẻ Địa Lôi Phục có nhấn cái ý “im lặng cho khí Dương sinh”, có bạn đọc hiểu nhầm, cho là tôi cổ động cho sự im lặng trong thời thế còn đầy rẫy những hiểm họa này. Không! Đây là cái im lặng trong lúc khí Dương mới sinh, không phải cái im lặng dửng dưng bất kỳ trước mọi biến động. Trái lại, quẻ Địa Lôi Phục dạy rằng: vào thời quẻ Phục, bạn bè đông, vận may tới, hành động việc gì cũng có lợi.

Nhà nghiên cứu văn hóa dân gian Toan Ánh có kể một câu chuyện sau: Ở Bắc Ninh, ai về thăm huyện Yên Phong cũng biết rõ những vùng đất tên là Chợ Chờ, Bến Lo. Ngày xưa, vùng đất này còn hoang vắng, bọn giặc cướp thường rình chộp những người đi chợ Phù Lỗ là chợ phiên nổi tiếng. Muốn sang chợ Phù Lỗ, các lái buôn vùng sông Cầu, vùng Đông Ngàn, Võ Giàng hay trấn Kinh Bắc thường phải đi chợ rất sớm để qua bến đò Kim Lũ, nơi này có khi chính những người chở đò lại biến thành kẻ cướp, nên bến Kim Lũ được gọi là bến Lo. Hễ đoàn thương lái đủ đông mạnh, thì bọn cướp mới sợ, không dám ho he gì. Nhân dân bèn có sáng kiến chọn địa điểm trước đình và đền xã Phú Mẫn làm chỗ tập trung, ai đến sớm thì chờ khi đông mạnh mới đi tiếp.

Lâu dần chính chỗ ấy thành chợ, gọi là chợ Chờ. Trong cái đêm tối của những năm chuyển tiếp của lịch sử ấy, thời nhà Lê đã mất, nhà Tây Sơn đã đại thắng quân Thanh, nhưng chưa thiết lập xong triều chính, xã hội còn ngổn ngang, sấm sét trong lòng đất mới xuất hiện, khí dương mới sinh. Vùng chợ Chờ xuất hiện một sư ông bưng giỏ đi quyên giáo tại các xã bên này sông thuộc huyện Yên Phong, qua bến Lo, sang bên kia sông thuộc huyện Kim Anh. Ai cũng lo cho nhà sư đi một mình vào lúc tranh tối tranh sáng. Nhà sư trả lời: Nhà chùa đi quyên giáo, còn có gì mà sợ cướp bóc.

Cho đến một ngày, khi sư ông vừa ở bến Lo lên, thì bị cướp vây bắt thật. Nhưng không ai ngờ, nhà sư là một tay võ nghệ cao cường, một mình đánh tan bọn cướp. Thì ra, sư ông thuộc một đảng hiệp sĩ tên là Tiêu Sơn. Những ngày đi quyên giáo, chính là để dò la đầu mối tung tích bọn cướp. Ngay sau đó, các hiệp sĩ Tiêu Sơn đã mai phục, vây bắt bọn đầu đảng. Bọn cướp tan rã. Từ đó, việc giao thông buôn bán trở nên bình thường. Bến Lo không còn là mối lo của người đi chợ nữa. Hiện tượng nhà sư phải chăng là khí Dương mới sinh, sấm từ lòng đất mới hiện lên của quẻ Địa Lôi Phục? Sấm đã lên rồi, đó là báo hiệu một thời đại mới.

Các nhà làm lịch phương Đông chọn ngày Đông chí (Giữa đông) làm ngày khí dương sinh. Đây là một ngày tốt lành, báo hiệu một năm mới đầy sinh khí đã bắt đầu. Ngày này, theo dương lịch thường là ngày 22 tháng 12. Cánh lính cụ Hồ học Dịch chúng tôi bảo nhau: Không phải ngẫu nhiên mà Hồ Chí Minh - một nhà Dịch học - chọn ngày 22-12-1944 là ngày thành lập đội Việt Nam Tuyên truyền Giải phóng quân trên rừng Việt Bắc do Võ Nguyên Giáp chỉ huy, tiền thân của Quân đội Nhân dân Việt Nam sau này. Đó là ngày Đông chí, ngày khí Dương sinh, ngày hào 1 dương quẻ Địa Lôi Phục. Đội quân lúc đầu chỉ có 34 người, duy nhất có một khẩu súng máy, còn lại là súng trường, súng thập, súng kíp. Năm nay, 22-12-2011, kỷ niệm “ngày sinh” của quân đội ta cũng là ngày Đông chí đấy, thưa bạn đọc.

Nhà thơ Cao Bá Quát quê tôi cũng rất nhạy cảm với ngày Đông chí. Sau năm 1841, bị nạn “dùng muội đèn chấm bài thi cứu người” may thoát tội tử hình, ông coi ngày Đông chí, ngày khí Dương sinh, là một ngày có ý nghĩa riêng với ông. Trong bài “Ngày Đông chí cùng Chí Đình vẩy bút họa thơ”, có hai câu:

(Dịch nghĩa)

Chớ lo dòng ánh sáng chuyển nhanh
Hãy chờ có lúc lập ngôn.

Bài thơ như một dự báo, quả nhiên toàn bộ thơ Cao Bá Quát đã trở thành một sự nghiệp lập ngôn trong thế kỷ thứ 19. Trong bài có câu Mộng tàn kinh phá úng (tỉnh mộng còn kinh chuyện đập vại) nhắc tích Tư Mã Quang, một sử gia nổi tiếng trong sử Tàu. Hồi bé, ông chơi đùa với bạn, một bạn ngã vào một vại lớn chứa đầy nước, cả bọn hoảng sợ bỏ chạy, riêng Tư Mã Quang ở lại dùng gạch đập vỡ vại, cứu bạn thoát chết.