21. Hỏa Lôi Phệ Hạp

Phệ là Cắn, là Trừ bỏ (sự ngăn cách), Hạp là Hợp. Tượng quẻ là Sấm phát ra từ Lửa (ngày nay ta hiểu là từ Điện).

Cắn để hợp lại, như vậy là hanh thông; dùng vào việc hình ngục thì có lợi.

NHL giảng: Như vậy, quẻ Phệ Hạp này nói về việc hình ngục. Hào Sơ và Hào trên cùng là hai vạch liền, tượng như hàm trên và hàm dưới, ở giữa có ba vạch đứt, là miệng há ra, xen vào một vạch liền như cái que cản ngang miệng, làm gián cách hai hàm răng; phải cắn gẫy, trừ nó đi, rồi hai hàm mới hợp với nhau được.

Trong xã hội, kẻ gián cách đó là bọn gian tà, sàm nịnh, bưng bít người trên, kẻ dưới, mà trên dưới không thông. Cho nên phải dùng hình ngục để trừ chúng. Hình ngục muốn có kết quả thì phải vừa uy, vừa sáng suốt. Quẻ Nội Chấn là uy; quẻ Ngoại Li là sáng suốt. Lại xét riêng hào 5, hào làm chủ trong quẻ; nó ở ngôi cao, âm nhu mà đắc trung, là có ý khuyên dùng hình ngục tuy phải có uy, phải cương; nhưng cũng cần có nhu, có hiếu sinh; nếu chỉ có cương thôi, thì hóa ra hiếu sát mất. Lời Tượng: Sấm (phát ra từ) Điện là quẻ Phệ Hạp. Các nguyên thủ (tiên vương) coi quẻ này mà làm sáng tỏ cách hình phạt, sắp đặt hệ thống pháp luật.

 Hào 1 dương

Ví như chân đạp vào cái cùm mà đứt ngón chân cái. Không có lỗi. NHL giảng: Trong quẻ này, hào 1 và hào 6 trên cùng là người không có chức vị, bị chịu hình; còn 4 hào kia là người có chức vị, áp dụng hình pháp. Hào 1 ở dưới cùng là hạng dân thường, mới làm bậy, bị tội nhẹ, cùm chân, chặt ngón chân cái, thì sẽ sợ phép nước mà sau không làm điều ác nữa. Cho nên không có lỗi lớn.

Hào 2 âm

Cắn miếng thịt mềm. Sứt cái mũi. Không có lỗi. NHL giảng: Hào này cũng như 3 hào sau, dùng chữ phệ (cắn) để trỏ người dùng hình pháp. Hào 2, âm nhu, đắc trung, chính, lại được hào 5 ứng, tức là người được nguyên thủ ủy cho quyền hình pháp, vì vậy dễ thu phục được kẻ có tội, công việc cũng dễ như cắn miếng thịt mềm. Nhưng vì hào 2 cưỡi lên hào 1 dương cương, tức như gặp kẻ ương ngạnh, nên phải quá tay một chút, kẻ có tội chịu hình phạt quá đau, như bị cắn vào mũi; đó là lỗi của hắn, chứ hào 2 vẫn là trung chính, không có lỗi.

Hào 3 âm

Cắn miếng thịt có xương. Ngộ độc. Hối thẹn một chút. Nhưng không lỗi gì. NHL giảng: Hào này không trung, chính, dùng hình ngục, và không được người phục, có phần còn bị oán nữa, như cắn phải miếng thịt có xương lại ngộ độc, nhưng ở vào thời Phệ Hạp, dùng hình pháp để giữ trật tự cho xã hội, cho nên việc làm của mình tuy đáng ân hận, mà không có lỗi lớn. PBC chỉ rõ thêm: Hào 3 âm, cũng phệ (cắn) như các hào, vì sao lại ngộ độc? Bởi vì địa vị hào 3 ở vào địa vị khó khăn, nên bắt tay vào việc dụng hình cũng thường gặp khốn nạn. Nên lời tượng bảo là do địa vị chẳng xứng.

Hào 4 dương

Cắn phải miếng thịt liền xương mà phơi khô, được mũi tên đồng, chịu khó nhọc mà vững lòng giữ đường chính thì tốt. NHL giảng: Hào này dương cương ở gần ngôi chí tôn (hào 5) là người cương trực, có trách nhiệm, lại ở quẻ ngoại Ly, nên có tài minh đoán, cho nên dù gặp kẻ ngoan cố cũng trị được dễ dàng, như cắn miếng thịt liền xương, (cứng) phơi khô, mà vẫn giữ được đạo cương trực, tượng bằng mũi tên đồng. Nhưng vì hào này cương, mà cương quá thì e gặp khó khăn, nên Lời hào khuyên phải chịu khó nhọc, tuy cương mà vị lại nhu (hào thứ tư, ở ngôi chẵn), nên lại khuyên phải vững chí.

Hào 5 âm

Cắn miếng thịt khô, được vàng (danh dự quý báu); phải giữ vững đạo, thường lo sợ, thì không có lỗi. NHL giảng: Hào này ở ngôi tôn, vừa nhu vừa cương (vì ở ngôi lẻ), đắc trung, sáng suốt (giữa quẻ ngoại Ly), lại có hào 4 có tài minh đoán giúp sức, nên thành công như cắn miếng thịt khô, được người phục, được danh dự lớn (tượng trưng bằng vàng). Nhưng cũng phải giữ vững đạo, thận trọng, biết lo sợ, thì mới không có lỗi. (Có sách giảng là cắn miếng thịt khô được cái kim vàng, kim là vật quý tượng cho ngôi tôn quý hào 5, vàng là sắc của Đất, của Trung ương (như đen là của phương Bắc, đỏ của Nam, xanh của Đông, trắng của Tây, vàng tượng trưng đức trung của hào 5). PBC phụ chú: Bốn hào ở giữa quẻ, toàn là người có quyền dụng hình, chính là người Phệ ở thời Phệ Hạp. Nhưng tài và vị mỗi hào khác nhau nên thánh nhân cho Lời hào cân lượng khác nhau. Vị hào 5 với hào 2 tuy in nhau, nhưng 2 thì nhu ở ngôi nhu, mà 5 thì nhu ở ngôi cương, 2 thuần nhu mà 5 thì pha vào đức cương; thế là tài 5 hơn tài 2. Nên hào 5 cắn được thịt khô, 2 thì chỉ cắn da (thịt mềm) mà thôi. Hào 5 thể nhu, hào 3 cũng thể nhu, Tài tuy in nhau, nhưng nhu ở hào 3 là nhu bất trung, nhu ở hào 5 là nhu đắc trung. Thế là vị 5 hơn vị 3, nên 5 thì được vàng, mà 3 thời ngộ độc. Trong 4 hào duy 4 dương tốt nhất, vì dương là tài cương, mà 4 lại vị nhu, so với 5 thì hơn về phần tài, so với 3 lại hơn phần vị. Tài với Vị giúp đỡ cho nhau, nên giống gián cách gì cũng cắn được nổi. Trong thời Phệ Hạp duy có 4 dương được chữ Tốt.

Chúng ta mới biết, làm người một đời (PBC tâm sự), lo việc một đời, được vị mà không tài, vẫn không tạo nổi thời thế; nhưng nếu có tài, mà không vị, cũng phải đợi có thời cơ; huống gì trừ gián (trừ cái gián cách, trừ bọn gian tà) là việc rất khó, rất lớn ở trong đời, bảo không tài, lại không vị mà làm được nên ru?

Hào 6 dương

Cổ tra vào gông, bị tội cắt tai, xấu. NHL giảng: Hào này lại nói về kẻ thụ hình, như hào 1. Xấu hơn hào 1, vì dương cương, lại ở cuối quẻ, trỏ hạng cực ác, nên bị tội nặng: đeo gông, cắt tai. Khổng Tử bàn về hào này:... không tích lũy điều ác thì không đến nỗi bị diệt thân thể (như hào này). Kẻ tiểu nhân cho rằng một điều ác nhỏ là vô hại, nên cứ làm. Vì vậy mà các điều ác cứ tích lũy tới lúc tội hóa lớn, mà không thể tha thứ được. PBC giải thích tại sao Lời hào lại nói tội cắt lỗ tai (chữ Hán Nhĩ phải dịch là lỗ tai mới đúng): Nguyên lai, những người sở dĩ phạm vào tội ác, phần nhiều bởi vì nhĩ quan (giác quan tai) không linh giác (không thính nhậy tỉnh táo) nghe lời nói phải mà chống cự, nghe lời nói quấy thời lại manh tòng (theo bừa), kết quả thời bị hình đến nỗi mất tai là đáng kiếp.