16. Lôi Địa Dự

▅▅ ▅▅

▅▅ ▅▅

▅▅▅▅▅

▅▅ ▅▅

▅▅ ▅▅

▅▅ ▅▅

Dự là hòa vui. Tượng quẻ là Sấm nổ Đất vang.

Vui vẻ, dựng tước Hầu, ra quân thì tốt.

(Dựng tước Hầu ngày nay nên hiểu là tổ chức cơ cấu chính phủ để quản lý nhà nước)

NHL giảng: Có 3 cách giảng quẻ Dự. Một là: Chấn ở trên, Khôn ở dưới, có nghĩa là trên thì động, hành động, dưới thì thuận theo, như vậy tất vui vẻ. Hai là: Sấm ở trên đất, nghĩa là khí dương phát động (Chấn thuộc dương) mà muôn vật ở dưới phát sinh, cũng là cảnh tượng vui vẻ. Ba là: Quẻ chỉ có một hào dương (hào 4), 5 hào âm đều theo nó, nó làm chủ trong quẻ, như một người tài đức, làm việc gì cũng thành công, sẽ vui vẻ, yên ổn. Được quẻ này mà ban bố việc phong hàm, phong tướng, định chức tước chính phủ (ngày trước là việc phong hầu), hoặc ban lệnh ra quân thì tốt. Lời Tượng: Sấm nổ đất vang là quẻ Dự. Đấng tiên vương coi đấy mà làm ra nhạc để tỏ lòng sùng đức, ân cần dâng lên Thượng đế, để tổ tiên cùng hưởng. PBC giảng: Do Chấn Lôi (Sấm) ở trên, Khôn Địa ở dưới, tượng là Sấm ra khỏi mặt đất, khí dương ở dưới đất bùng lên, mà thành ra tiếng. Vạn vật nhân lúc ấy hấp lấy khí dương mà nảy nở phát sinh. Xem tượng ấy, các tiên vương làm ra nhạc để ca ngợi công đức, nhạc đã thịnh, công đức cũng thịnh, dâng tiến lên Thượng đế, đem ông cha mình sánh (phối) với Thượng đế. (Ngày nay là việc các nguyên thủ chủ trương soạn quốc ca, phát triển Lễ nhạc, soạn Chúc văn giỗ tổ Hùng Vương...)

Hào 1 âm

Khoe mình vui sướng một cách ồn ào, xấu. NHL giảng: Chữ Dự ở tên quẻ là sự vui vẻ nói chung, do trên dưới thuận tình mà vui. Chữ Dự ở các hào là nói về con người vui vẻ. Hào này âm nhu ở thời sơ, bất trung, bất chính, là một tiểu nhân ỷ vào hào 4 cương kiện ở trên ứng viện, lấy làm đắc ý, bộc lộ niềm vui sướng của mình một cách ồn ào, thế là kiêu mạn, xấu.

Hào 2 âm

Chí vững như đá, chẳng đợi hết ngày (mà ứng phó ngay), chính đính, bền, tốt. NHL giảng: Hào này âm nhu, đắc trung, đắc chính, không a dua thói tục, việc gì xảy ra thì biết sáng suốt ứng phó ngay, (không đợi tới hết ngày), vì vậy tốt. PBC thốt lên: Thần diệu vậy thay! Là người quân tử biết được việc khi nó còn lờ mờ, biết được việc lúc đã rõ rệt, biết được lẽ nên nhu mà nhu, nên cương mà cương, thế mới làm được một người cho muôn chúng trông vào. Phụ chú: Xem quẻ này quan hệ nhất là chữ Tri (biết). Biết được thấu đáo thời làm được nên. Tục ngữ ta có câu: Khôn chết, dại chết, biết sống. Cái biết quan hệ như thế, mà biết lại quý nhất là tri cơ (biết thời cơ). Đương lúc cơ vi (thời cơ còn lờ mờ) mà đã biết trước, mới là cái biết chân chính. Nhưng khó lắm, nếu chẳng phải là người bậc thần trí, làm sao tri được cơ? PBC phụ chú Lời Tượng: ở vào thời Dự chính là lúc quần chúng đang vui chơi, mà trong quẻ thì duy nhất hào 4 dương là một người có thế lực lớn nhất trong thời ấy. Những hạng người bất trung bất chính, tất nhiên xu phụ với 4 dương, để mua chuộc cái bả vinh hoa. Duy hào 2 âm chẳng thèm ứng với 4, mà những người phe phái với 4, hào 2 âm cũng chẳng dây dướng vào. Thiệt là một người có đức cao thượng, chỉ vì có đức trung chính mới được như thế. Kìa như: Hào sơ âm ứng với 4, thì vui ồn ào (minh dự) mà xấu; hào 3 âm ứng với 4 thì vui thèm thuồng (hu dự) mà hối, hào 5 âm kề trên 4 thì để mất sự chính mua lấy bệnh hoạn. Chúng ta mới biết rằng, theo Kinh Dịch, những bọn xu phụ quyền thế, kết quả ích gì.

Hào 3 âm

Ngửa mặt lên trên (thèm được phú quý) mà vui mừng, như vậy thể nào cũng ăn năn, mà lại sửa đổi chậm, lại ăn năn. NHL giảng: Hào này cũng bất trung, bất chính, như kẻ tiểu nhân ngó lên trên là hào 4 dương, mong (thèm) được phú quý mà vui mừng; không sớm rút chân ra khỏi cái bẫy quyền thế thì sẽ ân hận lớn.

Hào 4 dương

Nhờ ta mà người được vui, có thể thành công lớn được, cứ một mực chí thành, đừng nghi ngờ gì, thì các bạn sẽ giúp ta đông và nhanh chóng. NHL giảng: Hào này (hào dương duy nhất) làm chủ trong quẻ, có tài, có địa vị cao, lại được hào 5 (nguyên thủ) hết lòng tin, nên tạo được hạnh phúc cho người, thành công lớn được. Nhưng là hào dương độc nhất trong quẻ, một mình đảm đương gánh nặng, có lúc chán nản, nghi ngờ, nên Lời hào khuyên nên chí thành, thì có nhiều bạn tới giúp. PBC phụ chú Lời tượng: Thiên hạ do ở mình mà được sung sướng, là chí mình phát triển được lớn vậy.

Hào 5 âm

Giữ chính mà vẫn bệnh hoài, dai dẳng nhưng không chết. NHL giảng: Hào này, ở địa vị chí tôn, nhưng âm nhu và có hào 4 được lòng dân, gánh hết việc thiên hạ, chuyên quyền, chẳng phải làm gì cả, chìm đắm trong cảnh hoan lạc (vì ở thời Dự) nên ví với một người bị bệnh hoài. Nhưng may là 5 đắc trung, lại có 4 cũng không áp bức (Học Năng bảo là có 4 bức cận) nên vẫn giữ được hư vị, cũng như bị bệnh dai dẳng, mà không chết. PBC phụ chú: Xem hào này, theo về sử nước ta, sau đời Lê Trung Hưng hơn hai trăm năm, vua Lê nhu nhược, chúa Trịnh chuyên quyền, việc nước hoàn toàn trong tay Trịnh. Mà vua Lê chỉ là một vị hoàng đế ngồi không. Đến ngày Trịnh vong thì vua Lê mất.

Hào 6 âm

Mê tối vì hoan lạc. Nhưng nếu biết sửa đổi nết xấu thì không lỗi. NHL giảng: Hào này âm nhu, chính mà bất trung, lại ở thời cuối quẻ Dự, nên có tượng của người mê tối vì hoan lạc. Nhưng cũng may, hào này ở trong quẻ ngoại Chấn, Chấn có nghĩa là động, có hy vọng nhúc nhích tự cường được, như vậy sẽ không xấu.