4. Sơn Thủy Mông

▅▅▅▅▅

▅▅ ▅▅

▅▅ ▅▅

▅▅ ▅▅

▅▅▅▅▅

▅▅ ▅▅

NHL giảng: Theo tượng quẻ thì trên cổ núi (Cấn), dưới chân nứi có nước sâu (Khảm), có nghĩa là tối tăm. Lại hình dung dưới chân núi có suối nước trong, như trẻ nhỏ (suối thì nhỏ, sông mới là lớn) gọi là "đồng mông", cho nên gọi quẻ này là Mông. (Mông là non yếu). Đặc biệt quẻ này chú trọng vào hào 2 và hào 5. Hào 2 là Dương cương đắc trung, làm chủ quẻ nội, đáng làm người thày cương nghị, mở mang cái tối tăm cho trẻ. Hào 2 ứng với hào 5 âm nhu thuận mà cũng đắc trung, là tượng học trò ngoan. Vậy là thày trò tương đắc, sự học hành tất có kết quả tốt, nên quẻ này có tính hanh thông. Tư cách của thày là cương, của trò là nhu, cho nên thày không phải cầu trò, mà trò phải cầu thày. Và khi dạy, trò hỏi một lần thì bảo. Hỏi 2, 3 lần thì là nhàm, không bảo. Bảo là nhàm trẻ thơ. Giữ được đạo chính thì có lợi, thành công. Theo Trình Di: Hỏi còn có thể hiểu là bói. Mới bói, thì thành tâm đến cầu để giải sự mờ tối, nên lấy đạo cương trung để mở mang chơi. Bói 2, 3 lần là phiền nhiễu, là không thành tâm, là nhảm nhí khinh nhờn, không nên bảo nữa. Bảo họ, họ cũng không thể tin, nhận, là làm nhàm lẽ trời của họ. Cả người hỏi, người bảo đều phiền, nhàm.

Hào 1 âm

Muốn mở trí ngu tối cho trẻ, có khi phải dùng hình phạt mới được, nhưng chỉ dùng để tháo gông cùm cho khỏi những thói xấu thôi, rồi cảm hóa dần. Chớ đi quá đà sẽ hối tiếc. Theo Trình Di: Gông cùm còn phải hiểu là gông cùm về sự mờ mịt. Theo NHL: Hào âm này ở vị trí thấp nhất trong quẻ Mông là tượng kẻ hôn ám nhất, nên phải dùng hình phạt mới cởi cái gông cùm cho họ được.

Hào 2 Dương

Bao dung kẻ mờ tối, tốt. Dung nạp hạng người nhu ám như đàn bà (!) tốt. Phận con mà sửa trị được việc nhà (ở ngôi dưới mà gánh vác việc trên). NHL giảng: Hào 2, dương cương, đắc trung, cho nên bảo là có đức bao dung; nó làm chủ nội quái, thống trị cả 4 hào âm, cho nên bảo nó dung nạp được các hào âm (ví như đàn bà), nó ở dưới thấp mà lại là hào quan trọng nhất, nên ví nó như người con mà cai quản được việc nhà. Được hào này là tốt. PBC chỉ rõ thêm: Hào 5 ở địa vị tôn quý trong quẻ tức như cha trong nhà, hào 2 ở dưới, như con. Cha nhu nhược, vì là âm, con cương cường sáng suốt, vì là Dương, cảm hóa được cha, làm cho cha hết hôn ám, như vậy là con sửa trị được việc nhà.

Hào 3 âm

Đừng dùng hạng con gái, thấy trai có vàng thì coi thân mình như chẳng có, chẳng có lợi gì cả. (Hào 3 không trung, không chính mà hào 6 lại là Dương). PBC nhấn mạnh: Hào này lấy tượng con gái đáng chê nhưng không phải chuyên nói về phụ nữ. Nó còn nói về bọn tiểu nhân tham vàng bỏ nghĩa. Xưa có anh Phùng Đạo bỏ vua này thờ vua khác, làm quan trải năm đời vua, là ứng với hào này. Hễ ai có quyền dùng người, hãy nhất thiết bỏ hạng người đó. 

Hào 4 âm

Khốn vì trẻ ngu tối. hối thẹn. NHL giảng: Quẻ Mông chỉ có 2 hào 2 và 6 là Dương cương, có thể cởi mở sự hôn ám được, còn 4 hào kia đều là âm hết. Hào 4 này cũng hôn ám như hào 3 nhưng còn tệ hơn hào 3 vì ở xa hào 2 dương (hào 3 còn ở gần hào 2 Dương), xung quanh toàn âm hết (hào 3 và hào 5 đều âm) như bị nhốt trong vòng hôn ám. Nó phải hối tiếc, xấu hổ vì trong 4 hào âm chỉ một mình nó ở xa các hào Dương, tức phải xa những người hiền minh, càng khốn trong vòng tối tăm. PBC chỉ rõ thêm: Hào 4 tư chất đã khốn nạn, mà lại không chịu học, tất là giới hạ lưu mà thôi.

Hào 5 âm

Bé con, chưa biết gì, (nhưng dễ dạy, tốt). PBC giảng: Hào 5 âm nhu nhưng đắc trung, địa vị tôn quý, nên biết nép mình tìm người hiền, tín nhiệm hào 2 Dương ở dưới, tượng ông vua biết dựa vào hiền thần. Nhờ có đức nhu thuận, khiêm tốn, dốc lòng nghe thày, lại được thày cương minh như hào 2 nên kết quả tốt.

Hào 6 Dương

Phép đánh bật cái ngu tối đi: Đừng nên làm cho trẻ (ức quá) thành giặc, không lợi. Phải ngăn giặc (thói xấu) cho nó, thì mới có lợi. NHL giảng: Hào này ở trên cùng quẻ Mông, có nghĩa sự ngu tối đến cùng cực; nó ở trên cùng, mà bất trung, cho nên tuy có tài mở mang sự ngu tối nhưng quá nghiêm khắc, có thể làm cho kẻ ngu tối phẫn uất, phản kháng, bất tuân giáo hoá, có thể thành giặc, có hại. Nên tìm cách ngăn ngừa những kích thích ham muốn không lành mạnh quyến rũ nó từ bên ngoài; cả thày lẫn trò đều thuận đạo lý. PBC nhắc: Hào nói về việc dạy người nhưng không chỉ riêng việc dạy người, suy rộng ra việc giáo hóa những "loạn dân", hoặc chế ngự đám tiểu nhân, tất thảy cũng không nên quá cương, chuyên bằng một cách công kích, gặp người bất nhân mà ghét nó quá đáng, khác nào kích nó thành loạn, hại thêm.