2. Khôn Vi Địa

▅▅ ▅▅

▅▅ ▅▅

▅▅ ▅▅

▅▅ ▅▅

▅▅ ▅▅

▅▅ ▅▅

Lời Tượng: Cái thể lực của trái đất (dày, thuận, bao dung) tượng trưng cho đạo Khôn. Người quân tử xem quẻ này mà lập Đức cho dày, để bao dung, chở (chứa, tải) mọi vật.

NHL giảng: Lời Thoán bảo rằng Khôn có đức Đầu tiên và Lớn (Nguyên), Hanh thông (Hanh), Thích đáng (Lợi). Khôn cũng có đức Chính và Bền (Trinh) của con ngựa cái. Người quân tử có việc làm mà khởi xướng thì lầm, để người khác khởi xướng mà mình theo sau thì được, chỉ cốt lợi ích cho vạn vật. Đi về phía Tây Nam thì được bạn, về phía Đông Bắc thì mất bạn. An lòng thì giữ đức bền vững, tốt. Quẻ Càn gồm 6 hào dương, quẻ Khôn gồm 6 hào âm. Càn tượng là Trời, thì Khôn tượng là Đất. Càn cương kiện thì Khôn nhu thuận. Càn tạo ra vạn vật ở vô hình, thuộc phần Khí, nhưng phải nhờ Khôn vạn vật mới hữu hình, mới sinh trưởng, nên công của Khôn cũng lớn như công của Càn, chỉ khác Khôn phải ở sau Càn, tùy theo Càn, bổ túc cho Càn. Cho nên các đức Nguyên, Hanh, Lợi, quẻ Khôn có đủ như quẻ Càn, chỉ riêng về đức Trinh (chính và bền) thì Khôn hơi khác: Tuy chính và bền nhưng phải Thuận. Văn Vương dùng con ngựa cái để "tượng” cho quẻ Khôn vì Ngựa là giống mạnh, mà ngựa cái có tính thuận theo ngựa đực. Cũng vì Khôn có đức thuận, cho nên khởi xướng phải là Càn, Khôn chỉ tiếp tục công việc của Càn. Người quân tử được quẻ này, biết rằng mọi việc khởi xướng thì khó thành, nhưng chờ người khởi xướng rồi thuận theo thì nhiều thuận lợi. Quân tử rèn đức dày như Đất để tải muôn vật, đó là bài học rút ra từ quẻ Khôn. Quân tử rèn đức mạnh như Trời để không ngừng nghỉ, đó là bài học rút ra từ quẻ Càn. Chu Công khuyên đi về phía Tây Nam (thì được bạn và được tiền của) vì Hệ thống Hậu thiên của Văn Vương sắp xếp quẻ Khôn ở phía Tây Nam, ý nói người được quẻ Khôn biết hành động theo đức quẻ Khôn thì rất có lợi. Đi hướng Đông Bắc thì mất bạn (và mất của) vì Đông Bắc thuộc dương, được quẻ Khôn thuần âm mà hành động theo đức cương kiện thuộc dương thì tổn thất. (Cho nên đọc lời khuyên này không nên hiểu đơn thụần là đi hướng Tây Nam hay đi hướng Đông Bắc). Được quẻ này, nếu theo những lời khuyên trên mà yên tâm, giữ đức cho bền vững thì rất tốt.

Hào 1 âm

Đi trên sương mỏng, phải nghĩ ngay rằng trời lạnh, giá đông cũng sắp tới. Thấy điều ác nhỏ phải nghĩ rằng sẽ thành điều ác lớn. NHL giảng: Đây là hào âm đầu tiên trong hệ thống quẻ Dịch. Chu công ví với sương lạnh mới kết lại, sau sẽ thành băng. Lời hào khuyên phải thận trọng từ bước đầu.

Hào 2 âm

Có những đức tính thẳng, vuông, lớn (trung chính, đầy đặn, độ lượng) chẳng cần kiểu cách gì, không việc gì không làm nên ích lợi, hợp đạo lý. NHL giảng: Hào rất tốt. Hào âm ở ngôi vị âm, là đắc chính, ở giữa quẻ nội, là đắc trung, lại trong quẻ Khôn, có qui mô lớn. PBC nhấn mạnh: Lời hào này là tận thiện tận mỹ, nhưng được vậy là do hai chữ Trung, Chính (vị trí hào và đức hào) mà ra. Nhu thuận lại phải Trung chính thì mới thành đạo người quân tử.

Hào 3 âm

Hàm súc điều tốt đẹp thì có thể bền được. Hoặc đi theo việc Nước, không cốt thành công cho riêng mình, thì sau sẽ có kết quả mỹ mãn. NHL giảng: Hào 3 âm ở vị trí dương, quẻ khác là bất chính, nhưng ở quẻ Khôn nhờ có đức Khôn, chất âm nhu thêm đức cương kiên lại tốt, đó cũng là lẽ biến hóa của Dịch.

Hào 4 âm

Thắt túi trí khôn lại. Không lỗi, không tiếng khen. PBC giảng: Hào 4 âm ở vào vị trí bất trung, thuộc quẻ Thuần âm, lại ở sát hào 5 ngôi trên, phản ánh bản thể bất tài mà ở vai cận thần, tài quá thấp mà vị quá cao, nguy hiểm lắm. Người thức thời được hào này phải biết giữ gìn, thắt cái túi trí khôn lại, kín đáo mà ra khỏi mọi tội lỗi, và cũng không danh dự gì.

Hào 5 âm

Xiêm vàng tốt nhất. NHL giảng: Hào 5 là hào chí tôn trong quẻ, đắc trung. Tuy nó không đắc chính (âm ở vị dương) nhưng ở trong quẻ Khôn lại tốt, vì tỏ rõ có tài nhưng vẫn khiêm nhu; lại còn có văn chương nữa, khác với hào dương, cương kiện là võ. Cho nên Chu công cho hào này là rất tốt và tượng bằng cái xiêm vàng. Xiêm là thứ quần sang trọng, dấu hiệu cao quý, dùng thứ mặc bên dưới để ví với ngôi cao mà khiêm nhường; vàng là màu ở giữa 5 màu. Xiêm vàng tượng cho đức văn minh, sáng láng, đẹp mà tiềm ẩn bên trong, hiện ra nhuần nhị, nên tốt lành vào bậc nhất. 

Theo Chu Hy, xưa có Nam Khoái sắp làm phản, bổi được hào này, cho là rất tốt. Trái lại, Tử Phục Huệ Bá nói rằng (đại ý): "Việc sắp làm, trong không trung chính , không đúng với màu của nó (tức màu vàng trung chính, màu ở giữa 5 màu), dưới không cung kính không đúng với sự trang sức của nó (tức cái xiêm tượng cho sự cao quý mà khiêm nhường), việc làm không thiện, không đúng khuôn phép của nó. Ba điều đó mà còn thiếu, thì dù bói đúng vẫn chưa thể tin được". Sau Khoái quả nhiên thất bại.

Hào 6 âm

Rồng chiến ngoài nội, máu chảy đen vàng. NHL giảng: Hào 6 âm đi đến cùng cực, âm thịnh đến cực điểm, tất xung đột với Dương, nên sát phạt nhau, tượng là rồng chiến ngoài đồng, hai bên đều bại, máu chảy, sắc đen vàng là sắc âm, sắc dương, tượng cả âm lẫn dương đều bị tổn hại.