Tình yêu sinh ra từ đâu?

(Trò chuyện với giáo sư Anna Ziolkowska)

Tại sao mọi người đọc sách về tình yêu?

 Bởi tự mình không xoay xở được với nó. Và không khó ngạc nhiên. Một mặt, chúng ta khát khao có được với ai đó tình yêu lãng mạn tuyệt vời. Mặt khác, thích bản thân là cá thể độc lập có cuộc sống riêng tư của mình. Và từ đó nảy sinh bi kịch. Cẩm nang tình yêu sẽ mách bảo mọi người phương pháp dung hòa.

+ Giáo sư có thể cho biết nguyên nhân cụ thể dẫn đến bi kịch?

- Suốt nhiều thế kỷ nhiều trạng thái tình cảm khác nhau được đặt tên là Tình yêu. Thời Hy Lạp cổ đại Tình yêu có nghĩa là mối tình cảm gắn bó giữa người đàn ông với chàng trai trẻ. Thời Trung cổ - là khát vọng làm chủ vợ người khác. Tinh yêu thời chủ nghĩa lãng mạn thế kỷ XVII là Tình cảm vĩ đại. Đến thế kỷ XVIII - Tình yêu là tình cảm thuần túy của người mẹ dành cho đứa con.

+ Đến khi nào Tình yêu mới được coi là trạng thái tình cảm vợ chồng?

- Mãi đến thế kỷ XIX, thế nhưng mãi đến cuối thế kỷ XX, Tình yêu mới mang ý nghĩa đối tác.

+ Thế nào là ý nghĩa đối tác?

- Đó là trạng thái, mà hai bên ý thức được nhu cầu của nhau và cùng nhau thống nhất điều kiện chung sống, tôn trọng “sự tự trị” về tình cảm và tự do cá nhân. Tuy nhiên, điều đó không có nghĩa hai bên không đòi hỏi sự hết mình và quan tâm đến thế giới của nhau - đó là di sản của nền văn hóa lãng mạn.

+ Di sản của nền văn hóa? Thiết nghĩ, cảm xúc là cái gì đó chúng ta cảm nhận trực tiếp, cái gì đó rất tự nhiên. Vậy thì ở đây văn hóa có vai trò gì?

- Đúng là đến giữa những năm 70 người ta vẫn cho rằng, cảm xúc là thuộc  phạm trù tự nhiên thuần túy. Và vì thế cảm xúc phải là đối tượng nghiên cứu của sinh học hoặc tâm lý học. Thế nhưng sự phân chia đó đã bị bộ môn sinh học xã hội phủ nhận, khi nó mổ xẻ cảm xúc theo chuẩn mực những hiện tượng xã hội có nền tảng sinh lý học. Đồng thời người ta cũng nhận thấy rằng, cảm xúc có thể là sản phẩm xã hội. Bởi cho dù chúng ta cảm nhận cảm xúc trực tiếp, song dường như bao giờ chúng ta cũng làm cái gì đó với nó và mổ xẻ nó. Chúng ta nghĩ về nó, coi nó như vấn đề của bản thân hoặc đặc điểm của mình. Ngoài ra, con người ngày càng kiểm soát cảm xúc của mình hiệu quả hơn và ngày càng có ý thức. Việc làm chủ cảm xúc đã trở thành điều kiện sống trong nền văn hóa hiện đại.

+ Tại sao lại coi cảm xúc là sản phẩm xã hội?

- Triết gia Pháp nổi tiếng La Rochetoucauld đã viết về tình yêu: “Có những người có thể không bao giờ si tình, nếu như không được nghe nói về Tình yêu”. Nếu như mọi người đều nói với chúng ta về tình cảm tuyệt vời nào đó, chúng ta sẽ ra tay tìm kiếm. Đó là dạng khuôn mẫu văn hóa mang đến cho chúng ta thông tin thú vị và bổ ích khiến hầu hết cá nhân đều phấn đấu. Trong các cuốn cẩm nang, cái khuôn mẫu này có thể dễ dàng nhận thấy qua lời mô tả: - Bạn trằn trọc khi leo lên giường, ăn không ngon miệng và không thể nghĩ về cái gì khác? Đó là Tình yêu!

+ Vì sao các loại cẩm nang về tình yêu chủ yếu nhằm vào độc giả phụ nữ?

- Các nghiên cứu đều cho rằng, chính phụ nữ là nhà bảo trợ, người phát ngôn và chiến sỹ kiên cường bảo vệ tình yêu lãng mạn. Trong lĩnh vực tình cảm, khi phụ nữ luôn suy nghĩ theo phạm trù “chúng ta”, thì đàn ông - trái lại, theo phạm trù “tôi”. Thế nhưng đồng thời người ta cảm thấy rằng, sự hết mình làm cho người phụ nữ càng lệ thuộc hơn, trong khi nền văn hóa ngày càng đòi họ cần phải tự giải phóng. Và sự hết mình lớn hơn của người phụ nữ thường được trả giá bằng ý chí tự do lớn hơn từ phía đàn ông.

+ Cớ gì người phụ nữ sống phụ thuộc nam giới?

 -          Suốt nhiều thế kỷ, phụ nữ hoàn toàn lệ thuộc vào phái mày râu. Họ không có phương tiện sống riêng, số phận đàn bà dựa vào sự chuyển giao từ tay người cha sang tay người chồng. Lối thoát duy nhất ra khỏi gia đình bố mẹ đẻ là hôn nhân hoặc đi tu. Sự góa bụa sẽ mang lại khả năng tự chủ lớn nhất, song cần phải loại bỏ ông chồng và giành được quyền quản lý tài sản.

Đến giữa thế kỷ XX, xuất hiện phong trào giải phóng phụ nữ với hình mẫu người phụ nữ sống độc lập, có học và tự kiếm tiền nuôi sống gia đình. Đối với người phụ nữ mới này, tình yêu có thể không còn là cả sự tồn tại, mà chỉ là một phần của cuộc sống - y hệt đối với đấng mày râu. Thế nhưng đối với họ, nhu cầu gần gũi và thói quen sống hết mình vẫn không biến mất.

+ Và phụ nữ vẫn lệ thuộc vào Tình yêu nhiều hơn?

- Sinh học xã hội giải thích điều đó theo cách: Động cơ sống chủ yếu của cả đàn ông cũng như đàn bà là khát vọng chuyển giao gien di truyền của mình, thế nhưng vì lý do khác biệt sinh học, mỗi bên có chiến lược tái sản xuất riêng. Vì quyền lợi của mình, đàn ông khao khát “lắp ghép” với số lượng tối đa đối tác. Trong khi đàn bà lại mong muốn sự chăm sóc bản thân và con cái dài nhất của đấng mày râu.

+ Về khía cạnh cảm xúc, dường như phụ nữ thông minh hơn nam giới?

- Đúng thế. Bởi nền văn hóa cho phép đàn bà bày tỏ thoải mái và vô tư mọi cung bậc cảm xúc. Kể cả những cung bậc cấm ky đối với đàn ông: Nỗi buồn, sợ hãi hay bất lực. Các cô gái mẫu mực không bao giờ la hét, còn các chàng trai - không rên rỉ khóc lóc.