NGỌT NGÀO MÀ TỚI

Trong 64 quẻ Dịch, có quẻ thứ 19 mang tên Địa Trạch Lâm.

Địa là Đất. Trạch là Đầm (hồ). Tượng quẻ là Đất ở phía trên, Đầm (hồ) ở dưới, đầm hồ có đất bao bọc nên rộng lớn, tươi vui, ta hình dung như đầm Sen ở TP. Hồ Chí Minh, hồ Gươm, hồ Tây ở Hà Nội, nên tên quẻ là Lâm.

Lâm là lớn, thịnh. Lâm còn có nghĩa là tới, đến, thành đạt. Người nào trong mệnh được quẻ Lâm là tốt lắm, đi là đến, phấn đấu là thành đạt, tiến tới. Có khi là cảm thông nhau mà tới (hào 1), có khi là cùng nhau mà tới (hào 2), có khi là ngọt ngào mà tới (hào 3), có khi là lập chí mà tới (hào 4), có khi là lập đức, lấy trí tuệ mà tới (hào 5), lại có khi là, lấy lòng đôn hậu (chân thành, có trước có sau) mà tới (hào 6).

Trong số 32 nhà văn tôi miêu tả chân dung dưới ánh sáng Kinh Dịch (Khám phá một tia sáng văn hóa phương Đông – Nhà xuất bản Văn học 2009) chỉ có nhà văn Nguyễn Thị Thu Huệ có Hậu vận là Địa Trạch Lâm.

Chị sinh năm Bính Ngọ (1966), vốn có quẻ Tiền vận là Thiên Địa Bĩ, chủ mệnh hào 6 có vận hạn là đánh đổ cái bĩ (cái bế tắc), nên văn chương của Thu Huệ một thời là nhà văn của những thân phận bĩ. Sang Hậu vận bắt đầu từ năm 2011, chị được giời cho quẻ Địa Trạch Lâm, chủ mệnh hào 3, có vận hạn là “ngọt ngào mà tiến tới”. Thu Huệ vừa gửi tặng tôi cuốn sách “Thành phố đi vắng” (Nhà xuất bản Trẻ 2012) gồm 16 truyện ngắn viết năm Canh Dần (2010), là năm cuối cùng thời Bĩ, bắt sang năm Tân Mão (2011), năm đầu tiên thời Lâm của tác giả.

Tôi bỗng có niềm vui đọc xem nhà văn hào 3 quẻ Lâm “ngọt ngào mà tới” như thế nào.

Trong 6 hào quẻ Lâm, riêng hào 3 có nghĩa vừa thuận vừa nghịch. Chữ Hán là cam lâm, dịch sang tiếng Việt là “ngọt ngào mà tới”. Nhà lãnh đạo dân biết đem điều hay lẽ phải thuyết phục dân, thì dân vui lòng theo, đó là cam lâm. Nhưng có khi mị dân, nịnh dân để dân theo, thì cũng là “ngọt ngào mà tới”, nhưng chỉ dẫn tới kết quả dân biết mình bị lừa.

Phan Bội Châu giảng hào này, nhấn mạnh mặt nghịch của nó. Chỉ một chữ “ngọt ngào” mà bộc lộ hết tinh thần kẻ tiểu nhân. Xưa Lý Lâm Phủ làm tướng đời Đường (Trung Quốc) là một đứa tiểu nhân làm hại vô số người quân tử. Người đời nhạo bảo rằng: Miệng như mật ngọt mà bụng có gươm (khẩu mật phúc kiếm). Lại như Lô Khởi, hễ nó cười với ai, thì người ấy sẽ bị nó giết. Người ta bảo Lô Khởi: Trong miệng cười có lưỡi dao (tiếu trung hữu đao). Nên chúng ta phòng bị tiểu nhân, phải phòng bị ở chốn ngon ngọt, tất nhiên, ở trong ấy có cái đắng. Nghĩa là, trong bốn chữ “ngọt ngào mà tới” vừa có lời khen, vừa cảnh giới.

“Thành phố đi vắng” của Nguyễn Thị Thu Huệ đúng là có một giọng ngọt ngào. Đọc truyện nào cũng thấy một nụ cười của người viết, nhưng đó là nụ cười cay đắng, cười ra nước mắt về những cảnh đời tréo ngoe diễn ra giữa một thành phố đang ồn ào cuộc đổi mới.

Căn biệt thự đẹp như mơ của một quan chức cấp cao đang chứng kiến một chiến sĩ bị tâm thần do bị một mảnh đạn vào đầu, anh phá phách ngôi biệt thự của người anh mà trước khi ra trận anh đã nhờ người đó giúp đỡ người mình yêu, sau này chính người yêu đó trở thành chị dâu mình. Anh bị mảnh đạn thật, lên cơn điên thật, nhưng trong hành vi phá phách làm cho ngôi biệt thự trở nên tan hoang kia, không biết đâu là điên, đâu là không điên. Đó là cái ngọt ngào của người viết (Mảnh đạn).

Một căn nhà sang trọng khác trang trí toàn bằng những đồ cổ đắt tiền. Bỗng ngôi nhà tràn ngập một giống bọ đen mà người ta nghi là do chuột chết gây ra. Truy lùng chuột chết, làm vỡ những lọ cổ, bỗng phát hiện ra bao nhiêu đồ cổ bị thay bằng đồ giả hết, và những tình thân yêu trong nhà cũng là đồ giả hết. Sau những tan vỡ, người ta mới biết thêm rằng lũ giặc bọ đen không phải từ chuột chết, mà từ gạo nếp cẩm mang về từng bịch lớn (Không thể kết thúc).

Cứ thế mà cười. Cái thành phố càng giàu có mà càng thiếu văn hóa, thì đó là cái thành phố đi vắng, một thành phố chết người. Đó là những gì mà nhà văn Địa Trạch Lâm nói ra bằng nghệ thuật kể chuyện giản dị, văn thô ráp mà đầy hình tượng.