12. Thiên Địa Bĩ

▅▅▅▅▅

▅▅▅▅▅

▅▅▅▅▅

▅▅ ▅▅

▅▅ ▅▅

▅▅ ▅▅

Bĩ là Tắc (bế tắc, không thông suốt)

NHL giảng: Bĩ trái với Thái. Thái thì khí dương ở dưới thăng lên, giao hòa với âm ở trên giáng xuống. Bĩ thì dương ở trên đi lên, âm ở dưới đi xuống, không giao nhau. Âm dương không giao nhau thì bế tắc, ở đạo người như vậy mà ở vạn vật cũng như vậy. Dương đi nghĩa là đạo của quân tử tiêu lần, âm lại nghĩa là đạo tiểu nhân lớn lên. Lời Tượng khuyên người quân tử khi gặp thời Bĩ nên thu cái đức của mình lại (đừng hành động gì cả, riêng giữ cái đức của mình) để tránh tai nạn, đừng màng chút lợi danh nào cả. Gặp thời Truân (gian truân), thì tập hợp nhau lại mà hành động, còn thời đã Bĩ (bế tắc) thì hành động cũng vô ích, cốt giữ cái đức và cái thân mình thôi. PBC chỉ rõ thêm: Nguyên lai, âm với dương, quân tử với tiểu nhân, vẫn thường thường có luôn ở giữa vũ trụ, chỉ tranh nhau cái cơ quan tiêu trưởng mà thôi. Chẳng qua âm tiêu, dương trưởng thời Thái, dương tiêu âm trưởng thời Bĩ. Quân tử trưởng, tiểu nhân tiêu thời Thái, tiểu nhân trưởng, quân tử tiêu thời Bĩ. Nhưng cái tiêu, cái trưởng đó có phải bỗng chốc mà tiêu, mà trưởng ngay đâu. Nó tuần hoàn tích luỹ dần, một hào dương bắt đầu sinh từ quẻ Phục, khi dương cực trưởng thì thành quẻ Càn. Một hào âm bắt đầu sinh từ quẻ Cấu, khi âm cực trưởng thì thành quẻ Khôn. Một giọt nước không ngăn, chảy hoài sẽ thành sông bể. Một cây không đốn sinh sôi mãi sẽ thành rừng. Chúng ta hãy để mắt vào một giọt, một cây, mà phòng bị phần trưởng của tiểu nhân, vừa bổ cứu phần tiêu của quân tử. Đường đời làm gì Bĩ mà chẳng Thái. Đó chính là lấy chí người mà xoay trở mệnh trời (lấy nhân sự mà vãn hồi thiên đạo).

Hào 1 âm

Nhổ rễ cỏ mao mà được cả cụm, giữ chính thì tốt mà hanh thông. NHL giảng: Hào này rất giống hào 1 quẻ Thái: cũng nhổ cỏ được cả cụm (đồng chí hướng), chỉ khác quẻ Thái hào 1 là dương, quân tử, còn quẻ này hào 1 là âm, tiểu nhân; cho nên quẻ Thái khuyên cứ tiến lên sẽ tốt, còn quẻ này khuyên giữ chính đáng thì tốt và hanh thông. Hào 1 quẻ Bĩ là tiểu nhân nhưng mới bước đầu, cái ác chưa hiện rõ, lại ứng hợp với hào 4 ở trên là quân tử, cho nên còn hy vọng cải hóa được. Lời Tượng bảo: nếu để tâm giúp nước như hào 4 thì sẽ tốt, có ý khuyên nên đứng về phe quân tử.

Hào 2 âm

Tiểu nhân chịu đựng và vâng thuận người quân tử thì tốt; đại nhân (có đức lớn) yên giữ tư cách trong cảnh bế tắc (khốn cùng) thì hanh thông. NHL giảng: Hào này tuy là tiểu nhân, nhưng đắc trung, đắc chính, chung quanh là tiểu nhân cả, (PBC gọi là tay hào kiệt trong phường tiểu nhân) mà ứng hợp với hào 5, quân tử, ở trên, nên lời hào khuyên nó nên vâng thuận người quân tử thì tốt. Còn kẻ đại nhân (được hào này) được bọn tiểu nhân vâng thuận, vì chúng muốn mua danh chẳng hạn, thì cũng đừng theo chúng, cứ giữ khí tiết của mình trong thời khốn cùng, như vậy sẽ hanh thông. PBC nhấn mạnh: Bởi vì, quân tử ở thời Bĩ, thế lực mình chẳng đủ tranh với tiểu nhân, mà đạo mình lại trái với tiểu nhân. Nếu mình hỗn tạp với bầy tiểu nhân thì thân còn mà đạo mất, quân tử có chịu làm đâu, âu là độc lập bất biến, chẳng chịu tạp loạn với bầy tiểu nhân. Thế thì thân tuy cùng, mà đạo vẫn hanh thông vậy.

Hào 3 âm

Chứa chất sự hổ thẹn. NHL giảng: Hào này không trung, không chính, là kẻ đứng đầu bon tiểu nhân (vì ở trên cùng quẻ nội Khôn) cho nên rất xấu, đáng ghét. Theo Trình bi: Nó ở thời Bĩ, lại gần sát với hào trên, đến lúc cùng, nên học chứa mưu tính càn bậy, rất đáng hổ thẹn. PBC nhấn mạnh Lời Tượng lưu ý cái địa vị của hào 3: Chí khí thì bạc nhược, hoàn cảnh thì xô đẩy, ở thời Bĩ, nên cái vị nó xui nên thế.

Hào 4 dương

Có mệnh trời (thời vận đã tới), không lỗi gì, các bạn cũng nhờ cậy mình mà hưởng phúc. NHL giảng: Hào này ở quá nửa quẻ Bĩ, sắp hết bĩ rồi, nên nói rằng thời vận đã tới, nó là dương ở trong quẻ ngoại Càn, là người quân tử thực hiện chí của mình. Bạn nó là hai hào dương 5 và 6, cũng sẽ được hưởng phúc. PBC phụ chú: Hào 3 dương quẻ Thái vừa đúng nửa thời Thái, thánh nhân sợ Bĩ sắp tới nên nói rằng : Gian Trinh, (xem hào 3 quẻ Thái). Hào Tư quẻ Bĩ vừa quá nửa Bĩ, thánh nhân mừng cho Thái sắp đến, nên nói rằng: Có mệnh trời, không lỗi. Tuy nhiên, việc trong thiên hạ từ Thái bước sang Bĩ, là việc rất dễ, nên phải lo sẵn cho hào 3 dương. Từ Bĩ mà bước sang Thái, là việc rất khó, nên thánh nhân chưa dám vội mừng, chờ đến hào 4 dương, thật thấy dương cương đắc vị (được ngôi dương) mới tỏ ra ý mừng. Chúng ta biết được ý ấy, khi gặp thời Thái chớ nên coi thường, tức là biết Gian Trinh; gặp thời Bĩ lo rình cơ hội, tức là biết có mệnh, có thời tiết nào mà chúng ta chán nản đâu.

Hào 5 dương

Hết bĩ, đạo tốt của bậc đại nhân, mất đấy, mất đấy (phải lo điều đó thì mới vững như) buộc vào cụm dâu. NHL giảng: Hào này có đức dương cương trung chính, lại ở vào ngôi chí tôn, trong thời Bĩ sắp hết, cho nên lời đoán là tốt. Nhưng vẫn phải thận trọng, đừng sơ xuất (e mất đây chăng, e mất đây chăng). Hãy buộc vào cụm dâu là hãy làm cho vững chắc thêm (dâu là thứ cây rễ sâu và chắc, mọc thành bụi). Theo NHL, Khổng Tử đọc tới hào này, bàn thêm rằng: Người quân tử khi yên ổn thì không quên rằng sẽ có thể nguy, khi vững thì không quên rằng có thể mất, khi trị thì không quên rằng sẽ có thể loạn. Nhờ vậy mà thân an, nước nhà giữ vững được. Trình Di bàn: Lời răn của thánh nhân sâu lắm.

Hào 6 dương

Đánh đổ được cái bĩ. Trước thì bĩ, sau thì mừng. NHL giảng: Thời cuối cùng cuộc Bĩ, mà bĩ cực thì thái lai, người quân tử có tài sẽ dắt cả bạn bè (trỏ hào 4 và 5) mà đánh đổ được cái bĩ. Nhưng mới đầu còn phải lo lắng (trước bĩ), sau mới mừng là bước lên cảnh thái. Trình Di bàn: Cái việc quay nguy làm yên, đổi loạn làm trị, phải có tài dương cương mới làm nổi, cho nên hào 6 dương quẻ Bĩ có thể làm nghiêng cuộc Bĩ, còn hào 6 âm của quẻ Truân thì không thể thay đổi cuộc Truân.